Đọc
Bố cục: 4 phần

- Lung khởi (câu 1, 2): khái quát bối cảnh bão táp của thời đại và khẳng định ý nghĩa cái chết bất tử của người nông dân – nghĩa sĩ.

- Thích thực (3-15): tái hiện chân thực hình ảnh người nông dân – nghĩa sĩ, từ cuộc đời lao động vất vả, tủi cực đến giây phút vươn mình trở thành dũng sĩ, đánh giặc và lập chiến công.

- Ai vãn (16-28): bày tỏ lòng tiếc thương, sự cảm phục của tác giả và của nhân dân đối với người nghĩa sĩ.

- Kết (2 câu cuối): ca ngợi linh hồn bất tử của các nghĩa sĩ.

3. Tìm hiểu văn bản:

3.1.Lung khởi

- Mở đầu là câu tứ tự 4/4, tạo ra các đối lập từ hình thức đến nội dung:

+ Đối lập bằng – trắc: TTTB – BBBT

+ Đối lập từ loại: DDDĐ – DDDĐ

+ Đối lập ý nghĩa: súng – lòng, giặc – dân, đất – trời, rền – tỏ.

+ Không gian vũ trụ rộng lớn: đất, trời.

+ Những động từ gợi sự khuếch tán âm thanh và ánh sáng như rền, tỏ.

" Khung cảnh bão táp của thời đại, phản ánh biến cố chính trị lớn lao chi phối toàn bộ thời cuộc là sự đụng độ giữa thế lực xâm lăng tàn bạo của thực dân Pháp và ý chí kiên cường bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta.

- Ý nghĩa bất từ của cái chết vì nghĩa lớn.

3.2Thích thực

- Hình ảnh người nông dân trước “trận đánh Tây” :

+ Cuộc đời lam lũ, tủi cực, cui cút

+ Hoàn toàn xa lạ với công việc binh đao (câu 4, 5)

- Bước chuyển biến khi quân giặc xâm lược:

+ Về tình cảm: lòng căm thù giặc mãnh liệt (câu 6, 7)

+ Về nhận thức: ý thức trách nhiệm đối với sự nghiệp cứu nước (câu 8).

+ Hành động tự nguyện “mến nghĩa làm quân chiêu mộ” và ý chí quyết tâm tiêu diệt giặc của người nông dân – nghĩa sĩ (câu 9)

-> Những bước chuyển biến được miêu tả chân thực, sinh động, hợp lí, gần gũi với cách suy nghĩ và lới ăn tiếng nói của người nông dân.

- Vẻ đẹp hào hùng của đội quân áo vải trong “trận nghĩa đánh Tây”:

+ Hình ảnh người nông dân – nghĩa sĩ Cần Giuộc được khắc họa bằng bút pháp hiện thức, mang vẻ đẹp mộc mạc, giản dị: manh áo vải, ngọn tầm vông, rơm con cúi, lưỡi dao phay nhưng rất anh hùng bởi tấm lòng mến nghĩa, bởi tư thế hiên ngang, coi thường mọi khó khăn, thiếu thốn nào đợi tập rèn, không chờ bày bố, nào đợi mang, chi nài sắm.

+ Hình tượng những người anh hùng được khắc nổi trên nền một trận công đồn đầy khí thế tiến công:

Hệ thống động từ mạnh: đạp, lướt, xô, xông, liều, đâm, chém, hè, ó…
Khẩu ngữ, từ ngữ địa phương Nam Bộ: nhà dạy đạo, như chẳng có, thằng Tây, hè ó, trối kệ…
Phép đối: đối từ ngữ (trống kì/ trống giục, lướt tới/ xông vào, đạn nhỏ/ đạn to, đâm ngang/ chém ngược, hè trước/ ó sau), đối ý (ta: manh áo vải, ngọn tầm vông/ địch: đạn nhỏ, đạn to, tàu sắt. tàu đồng; vũ khí thô sơ: rơm con cúi, lưỡi dao phay/ chiến thắng lớn: đốt xong nhà dạy đạo, chém rớt đầu quan hai), đối thanh bằng – trắc (kia/ nọ. kì/ giục, tới/ vào, nhỏ/ to, ngang/ ngược, trước/ sau)

-> tạo nhịp điệu đoạn văn nhanh, mạnh, dứt khoát, sôi nổi góp phần tái hiện một trận công đồn của nghĩa quân Cần Giuộc rất khẩn trương, quyết liệt, sôi động và đầy hào hứng.

3.3. Ai vãn

- Nỗi xót thương đối với người nghĩa sĩ:

+ Nỗi tiếc hận của người phải hi sinh khi sự nghiệp còn đang dang dở, chí nguyện chưa thành (câu 16, 24).

+ Nỗi xót xa của những gia đình mất người thân, tổn thất của người mẹ già, vợ trẻ (câu 25).

+ Nỗi căm hờn những kẻ đã gây nên nghịch cảnh đau thương của đất nước, của dân tộc (câu 21, 27).

+ Nỗi đau bao trùm khắp cỏ cây, sông núi, sông Cần Giuộc, chợ Trường Bình, chùa Tông Thạnh, Bến Nghé, Đồng Nai.

- Niềm cảm phục và tự hào đối với những người dân thường đã dám đứng lên bảo vệ từng “tấc đất ngọn rau”, “bát cơm manh áo” của mình chống lại kẻ thù hung hãn (câu 19, 20), đã lấy cái chết để làm rạng ngời một chân lí cao đẹp của thời đại thà chết vinh còn hơn sống nhục (câu 22, 23).

- Biểu dương công trạng của người nông dân – nghĩa sĩ, đời đời được nhân dân ngưỡng mộ, Tổ quốc ghi công (câu 26, 28).

-> Tiếng khóc đau thương mà lớn lao, cao cả, không hề bi lụy. => Nguyễn Đình Chiểu đã dựng lên một bức tượng đài bi tráng về người nông dân đánh giặc cứu nước với lời lẽ trang trọng, đầy tự hào, khâm phục.

3.4. Kết

Ý nghĩa bất tử của cái chết anh hùng, vì nước, vì dân, muôn đời con cháu tôn thờ.

4. Nghệ thuật

- Chất trữ tình.

- Thủ pháp tương phản và cấu trúc của thể văn biền ngẫu.

- Ngôn ngữ vừa trang trọng vừa dân dã, mang đậm sắc thái Nam Bộ.

5. Ý nghĩa văn bản

- Vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người nghĩa sĩ nông dân. - Lần đầu tiên trong văn học Việt Nam, người nông dân có mặt ở vị trí trung tâm và hiện ra với tất cả vẻ đẹp vốn có của họ.